De ondertitel van het boek Selma van Carolijn Visser trok meteen mijn aandacht: Aan Hitler ontsnapt, gevangene van Mao. Hoeveel tegenslag kun je hebben in je leven? Het boek won in 2017 de Libris Geschiedenis Prijs, dus dit moest natuurlijk gelezen worden…
Waar gaat Selma over?
In de Tweede Wereldoorlog weet de Joodse Selma Vos ternauwernood aan de dood te ontsnappen. Bij een razzia worden zij en haar ouders opgepakt en op de trein naar Westerbork gezet. Er blijft per ongeluk een deur openstaan en Selma en haar vader springen uit de rijdende trein. Haar moeder durft dat niet en blijft zitten; een week later wordt ze in Sobibor vergast.
Na de oorlog hertrouwt haar vader vrij snel met Corrie. Selma moet weinig van haar hebben en gaat studeren in Cambridge, expres ver van huis. In Cambridge ontmoet ze de Chinese Chang Tsao, de man van haar leven. Hij is communist en de communistische idealen staan ook Selma wel aan.
Ze trouwen in Nederland en gaan daarna in Cambridge wonen. Als Chang een baan krijgt in Hong Kong, verhuizen ze daarheen met hun zoontje Dop. Een paar maanden na de geboorte van hun dochtertje Greta besluiten ze naar China te vertrekken. Ze zien een gouden toekomst in het door de communisten bevrijde land.
Chang bekleedt verschillende belangrijke functies en dat geeft de familie Tsao veel privileges. Maar door diezelfde functies raken ze uiteindelijk ook ernstig in de problemen. Want het China van Mao blijkt lang niet zo ideaal te zijn als ze waarschijnlijk ooit dachten. Ze maken diverse beruchte campagnes van Mao mee: Laat Honderd Bloemen Bloeien, de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie. Miljoenen mensen sterven tijdens deze campagnes, waarvan velen door hongersnood.
Selma is in deze periode de enige Nederlander die in China woont. Ze kan het land ook niet uit: ze heeft de Chinese nationaliteit aangenomen. De privileges van de familie Tsao worden steeds minder en het feit dat Selma een buitenlandse is maakt dat zij gezien wordt als verdacht, en zelfs als een spion. Selma en Chang raken hun baan kwijt en uiteindelijk belanden ze beiden in de gevangenis. Hun kinderen Greta en Dop staan er vanaf dat moment alleen voor. Ze worden gedwongen naar het platteland te verhuizen om ‘heropgevoed’ te worden door boeren.
Wat je moet weten over dit boek
Het boek geeft een indrukwekkend inkijkje in de Chinese maatschappij ten tijde van Mao. Het beeld dat Carolijn Visser schildert is grijs, grauw, schraal en deprimerend. Er is nauwelijks eten verkrijgbaar, het is verboden kritiek te hebben en buren verraden elkaar, zodat je je mond niet meer kunt opendoen.
De hoogste partijfunctionarissen kukelen van hun voetstuk en belanden in de gevangenis. Familie in het buitenland hebben is al een reden om in elkaar geslagen te worden, mensen worden vermoord om hun contra-revolutionaire denkbeelden en iedereen leeft in angst.
Het boek geeft ook inzage in de communistische en maoïstische beweging in Nederland. De Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland (KEN), die later de SP werd en geleid werd door Daan Monjé, blijkt te zijn gesponsord door China. De invloed van Mao op de SP was groot: SP-bijeenkomsten begonnen altijd met (zelf)kritiek, naar het model van Mao. De maoïsten wilden er niets van weten dat er onder het bewind van Mao zoveel doden waren gevallen en velen tot zelfmoord waren gedreven. Het was echter wel bekend. Jan Marijnissen, die Daan Monjé na diens dood opvolgde, heeft nooit willen ingaan op vragen over het maoïstische verleden van de SP.
Carolijn Visser, de schrijfster van het boek, ontmoette Selma’s kinderen in de pauze van een lezing die zij gaf. Zij vertelden haar over hun Nederlandse moeder Selma, die in 1950 met hun vader meeging naar China. In 2012 gaven ze haar de brieven die Selma gedurende de jaren in China naar hun grootvader in Nederland stuurde. Die brieven vormden de basis van dit boek, aangevuld met de verhalen van Dop (zijn Chinese naam is Tseng Y) en Greta.
Wat vond ik ervan?
Het boek had me helaas niet meteen in zijn greep. Het is heel afstandelijk en beschouwend beschreven, waardoor de emoties niet bepaald van de pagina’s springen. Dat kwam onder andere door de wat passieve en gissende schrijfstijl. Wat voorbeelden:
- Het zal Max Vos gerustgesteld hebben dat er een Nederlander in de buurt van zijn dochter woonde.
- Voor Selma kan het geen prettig nieuws geweest zijn dat Pauli zou vertrekken.
- Selma zal regelmatig gedacht hebben aan haar jeugd in IJmuiden.
Door deze afstandelijkheid komt Selma weinig sympathiek op mij over: stug, stijf, afstandelijk. Volgens mij geheel ten onrechte, want in de brieven aan haar vader schemert een veel losser persoon door:
‘De temperatuur is op het moment bar, die schommelt tussen de 32 en 38 graden en ’t is er vreselijk vochtig bij, zo vochtig dat de beddenkussens helemaal muf ruiken.’
Zo’n brief roept bij mij eerder een beeld op van een Joop ter Heul-achtig meisje.
Diezelfde emotieloze, beschouwende schrijfstijl zorgde ervoor dat het vrij lang duurt voordat het verhaal me echt te pakken had. Maar dat moment kwam wel! Vanaf bladzijde 178, als Selma’s familie een huiszoeking krijgt, werd het spannend en kreeg ik moeite om het boek weg te leggen. Wat een narigheid daar in China! Ik vond het bizar om te lezen wat voor sfeer er in Peking hing: een totale angstcultuur, niemand durfde hardop zijn mening te uiten, want mensen verraadden elkaar voortdurend. Niemand verzette zich ook, ondanks al het leed dat hen werd aangedaan.
Fragmenten die het boek typeren
Voordat ze iets konden zeggen, zwaaide de deur open en dromde een tiental in blauw en groen geklede mensen de woning binnen. ‘Wij komen een huiszoeking doen!’ kondigde een van hen aan. ‘Wij verzamelen bewijzen voor de misdaden van Tsao Ri Chang en zijn buitenlandse vrouw.’ Het waren Rode Gardisten van het Psychologisch Instituut. Greta en Dop kenden hen. De meesten waren met Chinees Nieuwjaar nog langsgekomen om hun geluk te wensen.
~
Eén keer ging Yvonne bij Selma op bezoek, een schokkende ervaring […]. ‘Het was verschrikkelijk hoe Selma woonde. Aan zo’n groezelige binnenplaats waar allemaal Chinese families zaten. Ontzéttend treurig. En dan te bedenken dat ze uit Hong Kong kwamen. Daar had haar man een goede baan gehad!
~
Iemand verwees Dop naar een gebouw, hij werd verwacht. Hij betrad een kamer waar een stuk of vijftien mensen bijeen waren. Zodra ze hem in het oog kregen begonnen ze met van woede vertrokken gezichten tegen hem te schreeuwen. ‘Jouw moeder wilde haar straf ontlopen!’ ‘Je moeder was een verrader.’ ‘Jij bent de zoon van een verrader.’
Mijn cijfer: 8
Carolijn Visser | Selma – Aan Hitler ontsnapt, gevangene van Mao
Atlas Contact | 2016 | 978-90-450-3620-5
Genre: non-fictie, China
Wil je dit boek ook lezen? Selma is te koop bij Bol.com voor €14,50
