Recensie: Doe jezelf niet tekort
Ik denk dat bijna iedere ondernemer regelmatig het gevoel heeft dat er meer in zit. Je onzeker voelen over je eigen kunnen, jezelf remmen omdat je niet te veel wil zijn, je klanten altijd laten voorgaan op je eigen bedrijf, jezelf klein houden… Hand omhoog als je dit soort gedachten en patronen herkent ????.
Dus toen ik de vraag kreeg het boek “Doe jezelf niet tekort” te recenseren, deed ik dat graag. Weg met die beperkende patronen! Wil jij daar ook vanaf? Lees dan mijn samenvatting en recensie en ontdek of dit boek ook wat voor jou is.
Iedereen heeft een levensscript: een onbewust levensplan
Alles draait in het boek “Doe jezelf niet tekort” om het levensscript of ‘het onbewuste levensplan’. Dit is een beeld van jezelf dat je je onbewust vormt als kind (zo ben ik, zo werkt de wereld voor mij) en dat vaak een sterke – en meestal beperkende – invloed heeft op je leven als volwassene. Het zijn denk- en gedragspatronen die je ontwikkelt in interactie met je ouders en je omgeving, op basis van wat zij zeggen, wat ze (onbewust) voordoen, en wat je in je omgeving ziet gebeuren.
Van overlevingsstrategie naar beperkende patronen
Elk kind wil belangrijk zijn voor zijn ouders en gaat zich daar onbewust naar vormen en gedragen. Zo’n levensscript is dus eigenlijk een slimme overlevingsstrategie van het kleine kind. Maar… het werkt enorm door in je verdere leven. Vóór alle overwegingen van het gezond verstand bevat dit levensplan al de belangrijkste beslissingen (over hoe je zult leven, hoe succesvol je in je werk zal zijn, hoe je relaties verlopen, hoe het je zal vergaan qua geld, huwelijk, kinderen, schoonheid, etc.). Allemaal onbewust, hè? Je bent je van geen kwaad bewust. Maar het heeft echt veel invloed op je leven.
Op je 7e heb je je script eigenlijk al helemaal geschreven. Het is gevormd door gebeurtenissen en ervaringen én door je eigen kern (je physis of ‘groeikracht’ noemen ze dat in dit boek: een kracht die iedereen in zich heeft en die je ertoe beweegt je te ontwikkelen, vooruitgang te boeken en van fouten te leren).
Deze physis zorgt er ook voor dat je zelfs in de lastigste situaties je individualiteit bewaart. Je broer of zus kan dus heel anders zijn dan jij en een heel ander levensscript hebben, omdat jullie een andere onbewuste reactie hebben gehad op gebeurtenissen.
Maar het feit is: elk kind wil belangrijk zijn voor zijn ouders en gaat zich daar onbewust naar vormen en gedragen. Zo krijgt jouw levensscript vorm, en dat wordt de rest van je leven steeds een beetje bijgevijld: soms wordt het versterkt, soms verzwakt. En dat allemaal zonder dat jij je ergens bewust van bent.
De diepte in
Hieronder ga ik nog wat verder de diepte in op de verschillende scriptpatronen en hoe je daar vanaf kunt komen. Hee, ik heb alles samengevat, dus dan kan ik het hier ook net zo goed delen, nietwaar? ????
Maar: denk je er over na om het boek zelf te kopen? Dan kan je deze samenvatting net zo goed overslaan en meteen de real deal lezen. Skip dan in één keer door naar m’n recensie (verderop op deze pagina) of bestel direct het boek (en het liefst via dit linkje, want da’s een affiliate link en dan krijg ik er ook nog een paar centen voor, zonder dat het jou een cent extra kost ????).
Oké, de diepte in >>
Welke mogelijke levensscripts zijn er?
Met welke overtuigingen doe jij jezelf tekort?
Ik zet een aantal mogelijke levensscripts voor je op een rijtje. Mag jij kijken welke je herkent. Ik meerdere, oeps. In het boek wordt helemaal uitgelegd hoe je tot zo’n script komt én hoe je ervan af kunt komen. In deze samenvatting heb ik me even beperkt tot de omschrijving van het script.
1) Ik ben niet zo belangrijk
Dit is het meest voorkomende levensscript! “Anderen zijn altijd belangrijker dan ik. Alleen als ik het anderen naar de zin maak wordt er van mij gehouden.” Heb je dit script, dan vind je het lastig om in de schijnwerpers te staan. Je wimpelt lof en complimentjes af, terwijl je eigenlijk juist naar die aandacht verlangt.
Je vindt het lastig om voor je eigen behoeften op te komen, bang dat anderen je dan niet meer aardig vinden. Kleine kritiek? Dan schiet je meteen terug in je oude patroon: ‘Anderen nemen mij niet serieus, want ik ben toch niet belangrijk.’
2) Zoals ik ben, ben ik niet oké
“Om erbij te horen, moet ik me aanpassen. Alleen als ik me anders voordoe, word ik geaccepteerd en aardig gevonden.”
Dit script komt veel voor bij mensen bij wie als kind de eigenwaarde en eigen zelfstandigheid niet genoeg zijn ondersteund. En ook bij kinderen die overbeschermd werden en geen grenzen ervaarden, want die hebben geen frustratietolerantie ontwikkeld. Krijgen ze kritiek, dan voelen ze zich direct in hun eigenwaarde aangetast.
Die gebrekkige eigenwaarde zorgt dat je bang wordt om jezelf te laten zien, om ook naar buiten toe zichtbaar jezelf te zijn.
Heb je dit patroon, dan heb je waarschijnlijk ook angst voor beschaming; angst dat anderen kunnen ontdekken dat je ‘minderwaardig’ bent (imposter syndrom, anyone? ????)
3) Ik geloof dat ik te stom / dom ben
Je twijfelt continu aan je intellectuele vaardigheden. Dat uit zich soms doordat je je (onbewust) dommer of onkundiger voordoet dan je bent. Maar het kan zich ook uiten in perfectionisme (pas als het perfect is, is het misschien goed genoeg). Dit kan bijvoorbeeld ontstaan zijn door een te hoge lat vanuit je ouders. Of door te veel hulp (ik doe het wel) waardoor je als kind niet op je eigen vaardigheden leert te vertrouwen.
Dat kan zich uiten in scriptbesluiten als:
• ik mag mijn ouders zich niet nog meer zorgen laten maken
• ik moet sterk en vlijtig zijn, dan overleef ik
• ik moet weer weten dan alle anderen
4) Ik mag niet te succesvol zijn
Dit script komt vaak vooruit vanuit het familiesysteem. Je laat succes onbewust niet toe omdat je anderen daarmee denkt te krenken of belasten. “Ik mag niet beter zijn dan mijn familieleden.” Uit loyaliteit of liefde richting je ouders of broers en zussen zie je onbewust af van succes. En je zet daarom niet de benodigde stappen tot succes, of je verpest of vermijdt kansen bewust.
5) Vreugde en geluk zijn niet voor mij weggelegd
Ook dit is een systemisch patroon. “Ik mag niet gelukkiger zijn dan mijn ouders of broers en zussen.” Het staat helemaal los van externe omstandigheden; het is een innerlijke blokkade die je vermogen tot vreugde dwarsboomt. “Ik weet ook niet waarom ik niet blij kan zijn, terwijl toch alles goed gaat en er genoeg aanleiding tot vreugde is.”
Kun jij pas ontspannen wanneer je overal klaar mee bent? Of haast je je zo door het leven dat je nauwelijks tijd hebt om van de leuke dingen te genieten? Dan kan het zo maar eens zijn dat dit script je in de weg zit…
6) Je kunt beter niet te veel voelen
Dit scriptpatroon komt nooit alleen. Altijd in combinatie met andere scripts, bv ‘ik ben niet zo belangrijk’ of ‘niemand mag merken wat hier aan de hand is’.
Dit script kan ontstaan in een gevoelsarm gezin, waarin je gevoelens niet adequaat gespiegeld worden of als onbelangrijk gezien worden. Je leert dan niet hoe gevoelens belangrijke signalen zijn. Het gevolg is dat je je gevoel onderdrukt. Je probeert sterk te zijn (driver) en alles met je verstand te regelen. En dat kost enorm veel energie.
Dit script kan óók ontstaan in een gezin waar gevoelens wél zijn toegestaan, maar waar bepaalde gevoelens taboe zijn. Dan kun je surrogaatgevoelens gaan ontwikkelen. Bv: verdriet is gewenster dan boosheid… en dus ga je overal om huilen. Of je wordt (dit zie je vaak bij jongens) luidruchtig en agressief omdat je angst en onzekerheid niet mag tonen.
7) Liefde en nabijheid zijn niet voor mij weggelegd
Dit is een bekende strategie bij kinderen die zich ongeliefd voelen en weinig of geen nabijheid hebben beleefd. De reden zoeken ze dan vaak bij zichzelf (omdat ik niet oké/belangrijk/sympathiek ben) of bij hun leefomstandigheden (arbeid en plicht zijn belangrijker dan liefde en nabijheid). Ze leggen zelden de schuld bij hun ouders. In de hoop toch liefde te krijgen kunnen 3 gedragspatronen ontstaan:
- ze passen zich aan, geven hun eigen behoeften op of worden zeer braaf of vlijtig
- ze gaan rebelleren
- ze nemen het kinderlijke besluit dan maar van liefde af te zien en het verder wel alleen uit te zoeken om teleurstellingen te voorkomen.
Dit heeft grote gevolgen voor de relaties en vriendschappen in je volwassen leven. Het uit zich vaak in verkeerde partnerkeuzes; onbewust kies je de partner die je na korte of lange tijd precies die liefdeloosheid geeft.
8) Nabijheid is bedreigend
Dit script gaat ook over nabijheid, maar vanuit een ander scriptbesluit. Hier ligt onder dat je wil ontsnappen aan een nabijheid die niet goed is of te overweldigend. Door vervelende ervaringen in je jeugd, waar nabijheid onprettig aanvoelde of zelfs bedreigend was, en waar grenzen waarschijnlijk werden overschreden. Daarom besloot je om de nabijheid van anderen niet meer te vertrouwen.
9) Eigenlijk had ik er niet moeten zijn
Tot deze conclusie komen kinderen die ongewenst waren, geen liefde ontvingen of verwaarloosd of mishandeld werden. Ze konden nauwelijks een gevoel van eigenwaarde ontwikkelen. Dat kan zich uiten in verschillende overlevingsstrategieën:
• je doet alles alleen: ‘ik red me wel’
• je besluit geen eigen behoeften te hebben, om te compenseren dat je er mag zijn
• je kiest voor een strategie (overmatig aanpassen, grappenmaker, rebel) om toch de goedkeuring van je ouders te krijgen
10) Ik ben stout, maar dat mag niemand merken
Je verstopt je ware zelf, want dan kunnen mensen niet ontdekken dat je eigenlijk niet oké bent. Nare gedachten duw je weg, net als ergernis; daar veroordeel je jezelf ook om. Word je op onaangepast gedrag of ergernis betrapt, dan voel je je zeer ongemakkelijk en verloochen je je woede. Boosheid uit je nauwelijks, uit angst dat mensen dan niet meer van je houden.
Dit patroon zie je vaak bij superaardige mensen, van wie je geen idee hebt dat ze zichzelf helemaal niet goed genoeg vinden. De kunst is hier om jezelf te leren accepteren met al je kanten, en die ook echt te durven tonen.
11) Ik ben schuldig
Als kind voelde je jezelf continu schuldig aan situaties, problemen, aan je eigen leed en dat van je ouders. Het gaat hier om ingebeelde schuldgevoelens. Je voelt je bijvoorbeeld schuldig over het ongelukkig zijn van je ouders, omdat:
• ze voor jou moesten trouwen
• ze vanwege jou géén carrière konden maken
• je als kind zo lastig was
• je vader te veel dronk
• je zusje gestorven is
Allemaal dingen waar je als kind niks aan kon doen, maar waar je je toch schuldig over voelt. Als volwassene heb je het gevoel dat je die schuld moet vereffenen, bijvoorbeeld door af te zien van je eigen geluk, door aanpassing en soms zelfs door ziekte. Die vermeende eigen schuld is namelijk makkelijker te verdragen dan de daadwerkelijke machteloosheid.
12) Ik moet sterk zijn en voor anderen zorgen
(Of: ik moet ervoor zorgen dat het anderen goed gaat).
Hier gaat het niet om zorgen vanuit schuldgevoel, maar vanuit het kinderlijk medelijden dat kinderen voelen als hun vader of moeder ongelukkig zijn. Je ziet er dan van af om kind te zijn en zorgt voor anderen, of bekommert je om hen. Je neemt al vroeg de verantwoordelijkheid voor het leven in je gezin op je.
De aanleiding kan bijvoorbeeld geweld in je gezin zijn, een ziekte of een verslaving. Of je hebt als kind te grote zorgplichten opgelegd gekregen voor jongere broertjes of zusjes.
Je ontwikkelt hierdoor een grote zorgzaamheid, verantwoordelijkheid en hulpvaardigheid, maar je wordt ook vatbaar voor het helperssyndroom en voelt je slecht als je het gevoel hebt dat je een ander niet genoeg helpt.
13) Niemand mag merken wat hier eigenlijk aan de hand is
Speelde er in jouw gezin een geheim waarvan jij niks mocht weten, dan kun je dit patroon hebben ontwikkeld. Je voelde dat er iets niet klopte of verborgen werd gehouden en vragen hierover werden niet beantwoord. Zo ontstaat onzekerheid en twijfel aan de eigen waarneming en het eigen denken.
Die innerlijke onzekerheid zie je vaak nog terug op volwassen leeftijd, waar die zich uit als verwarring, naïviteit, zich van de domme houden of afhaken (allemaal bedoeld om het systeem te beschermen). Mensen met dit patroon hebben weinig vertrouwen in hun eigen waarnemingsvermogen en ze wantrouwen anderen ook vaker.
14) Transgenerationeel scriptpatroon en episcript
Sommige patronen worden van generatie tot generatie doorgegeven, vanuit de familie of of vanuit culturele patronen. Zo kunnen typische vrouwenrollen in een script komen (mijn behoeften zijn niet zo belangrijk, het moet goed gaan met onze man en kinderen / je hoeft niet te studeren, want je gaat toch trouwen en kinderen krijgen / leer iets zinnigs, dan ben je niet afhankelijk van een man). Of typische mannenrollen (de man moet sterk zijn, dus jij mag nergens bang voor zijn).
De oorlogstijd heeft bijvoorbeeld nog steeds hele grote effecten. In veel families worden nu pas de mogelijke emotionele gevolgen onder ogen gezien, en ook hoe die zich nog steeds voordoen. Een paar voorbeelden: angst voor armoede, geen plaats voor eigen behoeften, geen plek voor gevoelens, schuldgevoel, streven naar zekerheid etc.
Hoe ontstaan die rottige beperkende overtuigingen?
Overtuigingen zijn het eindresultaat van het proces waarin jij als kind je levensscriptpatronen hebt gevormd. Daarbinnen zijn weer allerlei factoren die tot die patronen/overtuigingen leiden:
1. Toeschrijvingen > weerspiegelingen, oordelen of complimenten van je ouders. Dit gaat om uitspraken als ‘wat ben jij toch slim/handig/onhandig/lief’. Die toeschrijvingen kunnen zowel positief versterken (ik ben lief!) als een last betekenen (ik mag niet stout of brutaal zijn).
2. Scriptboodschappen > basisboodschappen van je ouders, ook wel bepalingen of injuncties (inprentingen) genoemd. Denk aan opmerkingen als: wees voorzichtig / eet niet te veel, dan word je dik / je bent zo slim, je zult het ver schoppen). Kan letterlijk worden gezegd, zowel verbaal of non-verbaal, maar vaak gaat dit onbewust. En het gaat ook niet om deze letterlijke teksten, het gaat veel meer om hoe je als kind de ervaring verwerkt. Niet de ervaring maar de interpretatie sla je op in je systeem.
3. (Overlevings)conclusies > als kind trek je op basis van alles wat je beleeft en hoort of voelt zogenaamde overlevingsconclusies: kinderlijke conclusies over hoe je het beste met het leven kunt dealen. Bijvoorbeeld: als ik mama help vindt ze me lief etc. Deze conclusies worden versterkt door ouderlijke aandacht, erkenning én beschaming. Waarvoor je je schaamt is grotendeels cultureel en familiair bepaald. (Als ik huil, ben ik niet oké, dus ik huil maar niet meer).
4. Van overlevingsconclusies naar scriptbesluiten > dit gebeurt rond je 6e/7e jaar. Je hebt een beeld van jezelf gevormd en besluit nu wat je daarmee gaat doen. Dit kan per kind anders uitpakken. Bv: je bent heel klein en wordt daarmee geplaagd. Kan zich uiten in scriptpatroon ‘ik ben te klein, ik ben niet oké, dan houd ik me maar op de achtergrond’ (terughoudend). Of in het patroon ‘als ik later groot ben zal ik jullie bewijzen dat jullie ongelijk hebben’ (onverschrokken).
5. Existentiële grondhoudingen > hoe je jezelf ervaart t.o.v. andere mensen. Hierin zijn 4 mogelijkheden:
- Ik ben oké en jij bent oké.
- Ik ben niet oké, maar jij bent oké.
- Ik ben oké, maar jij bent niet oké.
- Ik ben niet oké, en jij bent ook niet oké.
6. Drivers > aansporingen van je ouders om je op een bepaalde manier te gedragen. Bijvoorbeeld: maak het anderen naar de zin / wees perfect / wees sterk / doe je best / haast je / wees voorzichtig. Deze drivers geven je een kompas voor gedrag in nieuwe situaties. Allemaal goedbedoeld, maar ze worden een probleem als je ze gaat naleven vanuit de gedachte ‘alleen als ik zo en zo ben, ben ik oké’. En die gedachte sluipt er bij veel van ons onbewust toch in… (handen omhoog als je minstens 3 van deze drivers herkent ????).
7. Tegenscript > als je je drivers volgt ter compensatie of bevrediging van je eigen scriptovertuiging. Bijvoorbeeld: jouw script zegt ‘ik ben niet belangrijk’, dan kun je je met de driver ‘het anderen naar de zin maken’ toch belangrijk voelen.
8. Invloeden uit de geschiedenis > Heel belangrijk op het ontstaan van levensscriptpatronen. Door het wegduwen en niet-verwerken van oorlogstrauma’s konden oorlogskinderen moeilijk met emoties omgaan. Overgaan tot de orde van de dag, mouwen-opstropen (en door…), sterke focus op het verwerven van bezittingen en zekerheid… en intussen werden alle emoties weggedrukt. Dat leidde tot een kloof in de verwerking van het gebeurde, en dat zie je ook vandaag de dag nog terug in families.
Lekker dan, die scripts. Hoe kom ik ervan af?
Het loslaten van je levensscript is superlastig. Als volwassene ben je dat script tenslotte al jaren continu aan het versterken en bevestigen. Maar het kán wel! Namelijk met Transactionele Analyse. De ondertitel van dit boek is dan ook “Ontrafel je onbewuste levensplan met Transactionele Analyse (TA)”.
In dit boek beschrijft de auteur bij ieder patroon scriptpatroon uit hoe het patroon eruitziet, hoe zo’n script tot stand kan komen én met welke (therapeutische) stappen je los kunt komen van dit beperkende script. Heel eerlijk gezegd is dat allemaal niet zó duidelijk beschreven dat je het na het lezen van dit boek ‘even kunt fixen’.
En dat brengt mij meteen tot het laatste deel van dit blog: de recensie. Wat vond ik ervan en moet jij het boek ook lezen?
Wat vond ik van dit boek?
Superinteressante materie. Ingewikkeld ook wel ????. Het boek is namelijk niet heel makkelijk leesbaar. Dat komt voor een deel omdat de schrijfster de lezer niet met ‘je’ aanspreekt, maar het steeds heeft over ‘cliënten’. Dat maakt de tekst afstandelijker en abstracter, en daarmee ook lastiger leesbaar.
Ik had ook het gevoel dat het boek meer is gericht op therapeuten dan op ‘de gewone mens’ die van z’n beperkende overtuigingen af wil. Als je de achterflap en het dankwoord leest, krijg je een andere indruk, daar word je als lezer rechtstreeks aangesproken. Maar eigenlijk lijkt de rest van het boek toch meer op coaches en therapeuten gericht. Ook de lessen over hoe je beperkende scripts ombuigt naar nieuwe, positievere scripts, zijn heel theoretisch en daardoor lastiger toe te passen als je zelf geen therapeut ben.
Vooral het eerste deel, over de theorie achter het levensscript en Transactionele Analyse, is vrij lastig leesbaar. Bij het maken van m’n aantekeningen merkte ik dat de structuur niet helemaal lineair liep; een beetje van de hak op de tak. Van ‘wat is een script’ naar ‘physis’ (onze behoefte aan groei) en weer terug naar ‘wat is een script’, maar dan weer iets meer de diepte in. Het schoot veel heen en weer, alsof het zoveel informatie was dat de schrijver zelf moeite had het te ordenen.
Maar ondanks de wat lastig leesbare schrijfstijl vond ik dit wel echt een heel interessant boek. Ik heb het volledig samengevat, omdat er heel veel interessante inzichten in zitten. Bovenal geeft het weer nieuwe inzichten in jezelf en de mensen om je heen. Waarom doe je zoals je doet?
Het is ook echt wel een boek waarvan ik denk: had ik het maar eerder gelezen, toen mijn kinderen nog jong waren. Ik had me graag bewuster geweest van de (mega-)impact die kleine opmerkingen of zelfs non-verbale uitingen op je kinderen kunnen hebben. Hoe liefdevol je iets ook bedoelt, de kleinste gebaren, gedragingen en zelfs complimentjes kunnen negatieve impact hebben op het levensscript van je kind.
Kortom:
Je moet echt even goed de tijd nemen om dit boek in je op te nemen, maar dan is het ook zeker de moeite van het lezen waard voor iedereen die voelt dat hij of zij zichzelf onbewust nog tekortdoet.
Bestellen? Dat kan via Managementboek.nl *
De (not so) dirty details over dit boek:
Titel: Doe jezelf niet tekort
Onderitel: Ontrafel je onbewuste levensplan met Transactionele Analyse (TA)
Auteur: Almut Schmale-Riedel
Uitgeverij: Ankh-Hermes
(*affiliate linkjes: ik krijg een paar cent voor de moeite van het recenseren, en jij betaalt geen cent extra ????)
